وتو ویژی گۆڤاری رێوان له گه ل سوره ییا فه لاح له لایه ن: فه رزین که رباسی

Reprint: http://www.vokradio.com/content/view/1679/1/

گۆڤاری رێوان وتو ویژیک له گه ل سوره ییا فه لاح، تى روانينيكى جياواز له سه ر ماقى ژنان له چه ند كومه لگاى جياوازدا له لایه ن: فه رزین که رباسی     March , 2013   _ خەباتی ژنان بەپێی سەردەمەكان دەگۆرێن ولەناوچەجیاوازەكاندا شێوەی خۆی وەرگرتوە بەرای ئێوە بارودۆخی ژنان لەئێستادا چۆنە بەگشتی ولەرۆژهەلاَتی ناوەراست بەتایبەتی؟    وەلاَم - له لیکولینه وه ییکی سه ره کی و چاو خشانیک به سه ر هو کاری گورینی بار ودوخی ژنان به ئاسانی ده ستی خه بات و تیکوشانی ژنان بو گه شتین به مافی مروفه سه ره کیه كانیان تیادا ئه دوزینه و.  یه کیک له و فاکتورانه که ئه و گورانکارییه ی پیک هیناوه به شداری له هیز و هژمونی سیاسی واته به شداری ئه وان له سیستمه سیاسیه کاندایه ، به لام بەشداری ژنان لەبوارە سیاسیەكانی سیستمی ديكتاتوری وزۆرداریدا لەگەڵ سیستمی دیموكراتیدا زۆرجیاوازە, لەسیستمی ديكتاتوریدا  بژاردنی دەنگ بێ مانایە,  تۆتالیتارەكان پێویستیان بەمەشروعیەت لەناومیللەتدانیە ئەمە لەكاتێكداكەمەشروعیەت یەكەم مەرجی مانەوەی  سیستمی سیاسی دیمكراتیە,  هەربۆیە رێژەی دەنگ وژمارەی بەشداری خەڵك زۆرگرنگە,  واتە كاتی هەڵبژاردن و گۆرانكاری بۆسەرۆكایەتی حیزب  بەدەنگێك یەكلادەبێتەوە بۆیە  پێویستیان بەتەواوی كۆمەڵگایە,  نەنیوەی كۆمەڵگا بەپیًچەوانەوە لەسیستمی دیكتاتۆریدا ژمارەی بەشداری خەڵك بۆ روخاندن وگۆرانكاری بنەمایی زۆرگرنگە. دیكتاتۆری هوشیاریش دەتوانێت لەژن وبەشداری ژنان سودێكی گەورە وەربكرێت وەك تێكشكاندنی رژێمی پێشكەتوی سلڤادور ئالندە بەكارهێنان و پارەدان بەژنانی خۆفرۆش وسەرخستنی رژێمی پینوشە لەشیلی, یان سەركوتكردنی بزوتنەوەی سیاسی ژنان لە ئێران بەدەست ژنانی مەزهەبی و چارشێوبەسەر ( خويشكانى زينه ب). ژنان وخەباتی ئەوان لەجێگە جیاوازەكاندا شێوازی جیاوازی هەبوە ئەوشتەی  وا شێوەی خەباتی ژن لە پیاو تا رادەیەك جیادەكاتەوە شێوەی ئاشتیخوازانەی ئەوبزاڤانە لەزیاتری كاتەكاندایە, لەزۆربەی كاتدا خەباتی ژنان بۆگەیشتن بەمافە سەرەكیەكانیان بووە ولەهەندێك لەناوچەكانیشدا دوورە پەرێزیان لەسیاسەت كردوەو ئەمەش هۆكاری كۆمەلاَیەتی وكەلتوری هەیەو دەوڵەتەكانیش سیاسی بوونی ژن لەبەرژەوەندی خۆیاندا نایبینین, لەزۆربەی ولاَتەكاندا كەشێوەی بیروبروایی دەسەلاَت ئایدۆلۆژیكەو   بەتایبەت ئاینیەكان مەیلیان بۆبەشداری ژنان زۆر لاوازە. لەولاَتە سەرمایەداریەكاندا بەشدا ری وكەڵك وەرگرتن لەژن وخەرجكردن ودەرهێنانی ودروست كردنی پارەی زیاتر گیری خواردوە.     هەربۆیە تارادەیەك ئەوبەشداریە زیاترە لەوكاتەوە كەبزاڤە فیمینستیەكان دەستی بەكاركردو ژنان رێگەی خۆیان لەپیاوان جیاكردەوە سیاسەت وەك ئەركێكی پیاوانە رۆشتە ژێر پرسیارەوە لەگەڵ ئەوەدا كەلە هەندێك  لەولاَتەكان هێشتا پیاوسالاری وژن كوژی بەهێزی خۆی ماوە بەلاَم  دەبینین سێ ژن ئالن جانسون سەرلف سەرۆكۆماری لیبریا, لیماە گبووی وچالاكوان, تەوكول كرمان رۆژنامەوان وچالاكوانی مافی ژنان لەیەمەن لەساڵی 2011 خەلاَتی ئاشتی نوبیلیان وەرگرت یاخود ژنانێكی بەهێز جێگەوپێگەی خۆیان كردەوە یالەنێو پرۆسەی بزوتنەوەی مافی مرۆڤ خوازانە یادەرەوەی دەسەلاَت وەك " تاهیرە قورەت العین" یان بەشداربون لەدەسەلاَت وەك  " بێنەزیربۆتۆ" كەلەدایكەوە كوردولەباوكەوە پاكستانی بوو بەلاَم بەنرخێكی گران وەك لەدەست دانی گیانیان. هەندێك لەوبزوتنەوەكانی ژنان لەچوارچێوەی حیزبە سیاسیەكاندا بووە وهەندێكی تریش لەرێگەی نوسین وەكو نەوال سەعداوی نوسەری بەناوبانگی میسری كەبیروبروایەكی رەخنەگرانەی بەرانبەر بەستەم هەیە, هەندێك جاریش لەرێگەی خەرجكردنی پارەو بەهێز بوون لەبواری ئابوریەوە بووە, هەروەها چالاك بون وزیرەك بون لەبواری زانستیەوە رەهەندێكی وای پێكهێناوە كەزۆر لەپیاوان توانایی ژنانیش قوبڵ كەن ئەم شێوازانە لەرۆژهەلاَتی ناوەراست لەهاوهەستی لەگەڵ رۆژئاوا جیاوازیەكی زۆری بووە ئەوجیاوازیانە لەمرۆش خۆی پیشان دەدا. كاتێك كەباسی بارودرخی ژنان دەكەین ئەشێ بەگوێرەی ناوچەكان و ولاَتەكان جیاكرێتەوە بەلاَم دەتوانم بڵێم بەگشتی لەچەند بوارەوە گۆرانكاری زۆر كراوە ئەوەش هۆكاری گۆرانكاری وئینقلاب لەهەموو بوارەكان  وەك تەكنەلۆژیاو ئابوریەوە. شێوازی خەبات لەرۆژئاوا كەڵك وەرگرتن لەجەستەو هونەر وەك سەماوهەڵپەركێ, ئەمە بەباشی خۆی لەهەڵمەتی یەك میلیاردی نابەتوندوتیژی كەلە ١٤ى مانگی دوو داخوازیەكەی لەلایەن ژنێكی ئەمریكی دانرا, یان رۆژی گرنگ وەك وی دەی كەباسی جەستەی جینسی ژن دەكات وشانو ومەنەلۆج و... شیعروگۆرانی  وەك رێگەی خەبات وئازادی جەستەیی ژن دادەنرێت ئەمە لەكاتی بەهاری عەرەبیشدا لەنەوەی نوێدا خۆی پیشان دا بەكەڵك وەرگرتن لەجەستە بۆپیشاندانی شێوازی نارەزایەتی وەك" علیا ماجە المهدی" كەخۆی رووت كردەوە و وێنەكانی خۆی لەسەر ئەنتەرنێت بلاَوكردەوە ونێوەی رووت كردنەوەی جەستەی خۆی دانا". " خەباتی ئازادی ئانلاین" رێگەیەكی كردەوە بۆ كەسانێكی دیكە كەبیروبروای ئەویان قبوڵ بوو و هەڵمەتێكیان بوپشتگیری لەكارەكەی رێكخست. ئەم شێوە لەنێو فیمینستەكانی روسیە  باوە بەسەر هەموو گۆرانگارییەكدا كەلەدۆخی ژناندا كراوە بەلاَم هێشتا كەلتورێكی داسەپاو لە رۆژهەلاَت رێگەی  ئەوە نادات كە مافی ژنان  بەباشی ببینرێت بەتایبەت مافی سیاسی وبەشداری لەكایەی سیاسیدا, ساڵانێكی زۆرە كەگۆرانكاری لەبارودۆخی ژن دەستی پێكردوە بەلاَم هۆكارێكی بەرەو دوا رۆشتنی گۆرانكاری دۆخی  ژنانی پێك هێنا, بەتایبەت گۆرانكاری لەیاسادا كەلەبەرژەوەندی ژنان بێت زۆركەم پێكهاتوە یاخود وەك وئێران یامیسر بەرەو دواوە چوە, یاسانوسان لەرۆژهەلاَتی ناوەراست زیاتر پیاون ودەنگی ژنانیش نابیستن لەهەموو كاتێكداو بەهەربۆنەیەكەوە باسی ژنان نەدەخرێتە پەراوێزونەباسێكی سەرەكیە. بارودۆخی ژنان وبزوتنەوەی مافخوازی ژنان لەرۆژهەلاَتی ناوەراست بەتایبەت لەئێران ولەكوردستان بەهۆی بیروبروایی پێشكەوتوی ئەوبزوتنەوە كەلەسەر هاوكاری وهەرەوەزی لەگۆرانكاری بیروبروای كۆمەلاَیەتی بەرانبەر بەژن وناساندنی ژن وەك مرۆڤێكی پێشكەوتوخواز, ناساندنی پێویستیەكانی ژنان بەخۆیان, ئیش لەناوژنانی لادێ وشاروپاڵپشتیكردن لەگۆرانكاری لەیاساكان لەسالاَنی رابردودا بەكاری كەسایەتی حیزبەكان لەسەر مافی ژنان لەچەند ساڵی رابردودا برێك شتی تر بەستراوە, بەلاَم لەگەڵ ئەوەش  كەیاساكان پشگیری ژنانیان نەكردوە ژمارەی خوێندەواروقوتابی لەناوژناندا كەم نیە. لەولاَتێكی وەك ئێران توانایی ژنان لەبواری كەلتوری وهونەری و زانستی وكۆمەلاَیەتی لەگەڵ بنەمایی رەسمی وباسێك كەبەسەر حكومەت ودەسەلاَت بەسەر ئەوان ئەیسەلمێنێت وئاستی بەشداری ژنان لەنێودەوڵەتدا جیاوازی زۆرە,  دیالۆگی نێو كتێبەكان  ژن تەنیا وەك" تەواوكەری پیاو تەماشا دەكات" لەنێوكتێبی قوتابخانەكاندا نایەكسانی رەگەزی بەئاشكرا دیارە, پیاو بەسەرپەرشتی ماڵ دەناسرێت كەنان هێنەری ماڵەوەیە و ژنیش وەك دایك وهاوسەرێكی باش ئەشێ ئەركی سەرشانی خۆی بەئەنجام بگەیەنێت. ژنان وەك پەراوێزی كۆمەڵگا تەماشا ئەكرێن  ئەگەر كارێك كەپێیان دراوە بەباشی نەیكەن ئەشێ تاوانەكەی بدەن, سیاسەتی خراپی كۆماری ئیسلامی ودەم وچاوێكی دواكەوتواكەلەژن نیشان ئەدات وجیاوای زۆر كەلەگەڵ راستی بونی  ژن لەكۆمەڵگادا هەیە زەمینەی زۆر لەوتوندوتیژیانە خۆش دەكات, دەوڵەت حەزی بەهێشتنەوەی ژنان لەماڵەوەیە بەشی زۆری نێرینەی كۆمەڵگا هەروا بەلاَم ژنان راناوەستین.  باسی بەشداری ژنان ئەوەندە گرنگە كەپرۆگرامە كە چاودێری بارودۆخی ژنان دەكات یارمەتی دەری ئەوەبوە كەدۆخی ژنان لەناوچە جیاوەزەكان بناسێنێت تاك ورێگەی بەهێزكردن وبەتواناكردنی ژنان بدۆزرێتەوە, ئەم پرۆگرامە لەساڵی 1995 دا پێك هات ئەمە "پرۆگرامیی پێش كەوتن سەرێكخراوی نەتەوە یەك گرتوەكان) UNDP, United Nations Development Program) بۆلێكۆڵینەوەیەك هاوهەست لەسەر پێش كەوتویی ژنان وپیاو دانا یەكێكیان پرۆگرامی جیندر") GDI,Gender Development Index ). بوو كەسێ مەسەلەی گرنگی لەیەك داوە 1- تەمەن ودرێژەی ژیان 2- خوێندەواری ونەخوێندەواری 3-مانگانەو وپارەی ئیش وكار, مەبەستی ناساندن وزانست لەسەر نایەكسانی جیندەری دەستی پێكردولەپەناشیا پرۆگرامێك بەناوی  هێزی جیندری" جی ای ام" GEM) : Gende Empowerment Measure  "( لەوێدا سێ مەسەلەی گرینگ لەبەرچاوئەگیرێت 1-بەشداری سیاسی ژنان 2-بەشداری لەبواری ئابوریەوە 3-هێز بەسەر سەرچاوە ئابوریەكانەوە.     لەئێستادا لەرۆژهەلاَتی ناوەراستداو لەسەردەمی گۆرینی حكومەتەكان ولەوقۆناغەدا ژنان بەشداریەكی كاریگەریان بووە بەلاَم هەربەگۆرینی ئەم سیستمانە مافەكانی ژنان كەوتە بەر هەرەشەی ئەو گروپ ودەسەلاَتانەی كەوتنە كار, ئایا لەم قۆناغەدا ژنان دەتوانن هەمان كاریگەریان بێت یاخود مەترسیەكان كەلەئایندەدا رووبەروویان دەبێتەوە چیە؟   ئەوشتەی كەروون وئاشكرایە لەسەردەمی پێكهاتنی گۆرانكاریەك كەناوی بەهاری عەرەبی بەخۆیەوە و وەرگرت و لەكاتی گۆرانی سیستمی سیاسی وحكومەت لە لاَتە عەرەبیەكان ژنان خرانە پەراوێزی ئەو بزوتنەوەیە, بەسەر ئەوەدا كەلەهەردوو ولاَتی میسرویەمەن" ئەسما مەحفوز" "توكل عبدالسلام خالد كرمان "  بوون بەدەست پێشخەری بزوتنەوەیەك كەبەبەهاری عەرەبی ناوی وەرگرت پاش مانگێك لەبانگەوازی ئەوان دایكان وكچان وئەو بێوەژنانەی كەپیاوەكانیان لەزیندانی ئەبوو سەلیم زیندانی وكوژرابون لەبەرامبەری دەسەلاَت لەلیبی راپەرین وپاشان كشا بۆولاَتەكانی تریش وداوای مافی خۆیان كرد, پاشان هیچ كام لەوژنانە نەبوونە بەشێك لەحكومەت, بەگوێرەی  راپۆرتی فدراسیۆنی نەتەوە بێ مافەكانی مرۆڤ لەلاَتی میسر هیچ ژنێك لەدوكۆمیتەی كەبۆنوسینی یاساكان دانرا قبوڵ نەكرا, لەیاسایی هەڵبژاردنەكاندا حیزبەكان دەبوایە یەكسانی نێوان ژن وپیاویان تێدا بوایە, بەلاَم ژنان تەنها دوودەرسەدی كورسیەكانی پەرلەمانیان بەدەستەوە گرت, لەلیژنەی گواستنەوەی نەتەوەیی National Transitional Council of Libya))) هیچ بەشێك بەژنان لەهەڵبژاردنەكان وپەرلەمانەكانیان دانەنرا, هەروەها لەمەراكش لەئۆكتۆبەری 2011 یاسایەك دەرچوو كەتەنیا سەدی پانزەی كورسیەكانی پەرلەمان بەژنان درا, لەوێدا لەنێو 30 وەزیر لەئەنجومەنی وەزیران تەنیا یەكێكیان ژنە بۆ ژنانی ولاَتێكی وەك مەراكش زۆر تراژیدیەكی ناخۆشە كەلە حكومەتی پێشودا 7وەزیری ژنان بوون  هەروەها ئەزمونی تێك هەڵچون وئینقلابی ئێران وگۆرانكاری خراپ لەدۆخی  ژنان,  لەناوچونی زۆر لەئەنستیتویەكسانی خوازانەی كەبەچاولێكەری لەولاَتە رۆژئاواییەكان كرابوو ئەو مەترسیەی لەنێو رۆژهەلاَتی ناوەراست وئەفریقا دروستكردوە كەئیسلامی سیاسی وفەندەمەنتالیسم ببیتە هۆكاری دواكەوتویی ئەو ولاَتە. بەهاری عەرەب كەورەترین روداوی ساڵی 2011 لەجیهاندا بوو, لەمیسر, تونس و ولاَتە عەرەبیەكانی تر هیواو ئومێدێكی زیاتر لەخەڵكدا پێك هات وزیاترین بەشداریش لەلایەن ژنانەوە بوو. بەلاَم پیاوسالاری وفەندەمەنتالیسم دوو هۆكاری بەهێزن كەهەمیشە مەترسی هاتنەوەوبەهێزبونیان هەیە, هربۆیە لەئەزمونی ولاَتی وەك ئێرانیش هێشتا تاچەند مانگێ پاش گۆرانكاری چالاكی وكاری ژنانی ئازادیخواز بەردەوام بوو,  زیاتر لە( 34) ساڵ پاش گۆرانكاری لەدۆخی ژنان لەئێران, گۆرانی یاساكان سەبارەت بەبنەماڵە وپێگەی ژن هێشتا تێكۆشان بۆ گۆرانی یاساكان بەردەوامە, هەڵبەت ئەزمونێكی گەورەیە كەبەقورسی دەست كەوتووە, كاتێك كەنە ئەنەستیتو كۆمەلاَیەتیەكان كەبۆچونی سكولاریتەیان هەیە ورێز لەبزڤە فیمنستەكان دەگرن لەپێكهاتنی تراژیدی توندوتیژی یاسایی دەترسن. ئەمە ترسی گشتی چالاكوانانی ژنانە, هەر بۆیە بەگۆرینی سیستمەكان مافەكانی ژنان كەوتوەتە بەرهەرەشەو شالاَوی كەوتنە نێو چەرخێك وەك ژنانی ئێرانی تێكەوت, ئاشكرایە هەرچەند یەكسانی جیندەری لەرۆژهەلاَتی ناوەراست نیە, سێكسیزم و دابەش كردنی ئیش وبیرورای لاواز بەرامبەر بەژنان شتێكی جیهانیە, لەزۆربەی وتو ویژو نوسراوەكانی رۆژئاوای جیهاندا باسی ژنی ئێمە وەك ژنێكی سەربەست پێشرەو ناكات بەوان وتراوە كەژنی ئێمە چالاك نین, لاوازن بەرۆڵێكی كەم رەنگ.   ئاشكرایە لەهەندێك لەناوچەو ولاَتە جیاوازەكان ژنان لەبواری سیاسیدا بەشدارییەكی كاریگەریان هەیە لەئێستای كوردستاندا بەلەبەرچاوگرتنی دابەشبونی كوردستان ئەم بەشداریەی ژنانی كورد چۆن دەبینی وئاستەنگی بەردەمی چیە؟.   من بەشداری سیاسی بەدووبەش دەزانم: یەكەم بەشداری لەدەسەلاتداری  رەسمی و پوستى بالاى حكومەتى ( بریتی یە لەهەرسێ دەزگای بەرێوەبەر, یاسا دەركەر, وهێزی دادوەری.) دوەم- بەشداری سیاسی  وەك كاری حیزبایەتی وچالاكوانی سیاسی. بەشداری سیاسی لەدەسەلاَت هەروا ئاماژەم پێكرد یەكێك لەفاكتورەكانی پێش كەوتوی ولاَتەكان دەشمێررێت, ئەوبەشداریە بەتایبەت لەرۆژهەلاَتی ناوەراست كەكوردیشی تێدا دەژی زۆركەمە, زۆربەی هێزو تواناكردنی ژنیش بەیاساكانەوە بەستراوەتەوە, بە دوونمونە دەتوانین ئەمە باشتر رون بكەینەوە: پاش شورش وگۆرانكاری لەلیبی لەساڵی 2011 دا سەرۆكی  لەلیژنەی گواستنەوەی نەتەوەی National Transitional Council of Libya)) وتی (حوكمە شەرعیەكان لەم ولاَتەدا لەهەرحوكم ویاساییەكی دیكە بۆئێمە گرینگترن ویاسایی فرەژنی داناومافی تەلاقی لەژنان وەرگرتەوە), لەولاَتێكدا كە ژنان ناچاربكات كە وزەی خۆیان بەشەركردن لەسەر ئەم جۆرە زوڵم وفشارە دانێن چون دەتوانن بۆئیش وكاری سیاسی خۆیان بەهێزبكەن, هەروەها لەئێران پاش بزوتنەوەی ساڵی 1979 كە گۆرانكارییەكی هەموو جۆرە لەدۆخی ژناندا پێك هات ودەستی ئایین لەسیاسەت وابەهێز كرا ژنان بەزەحمەت دەتوانن خۆیان بەقەراغی پار لەمانیشدا هەڵواسن یان ئەگەر لەجێگایەكیشدا جێگەیان بكەنەوە  ئەشێ وەك وپیاوان بەرانبەر بەدۆخی ژن بیركەنەوە. لەبەشی بەشداری لە كار و چالاكى سياسى دا ژنی كورد لەچاو ولاَتێكدا كە تيدا دەژی بێ بەش نەبوە ژمارەی ژنانی حیزبە سیاسیەكان,حدكا، پارتی دیمكرات, ، يه كيه تى، كۆمەڵە, پ ك ك, پژاك, و.... ئەمە پیشان ئەدات وهەروەها وەك وتاكیش لەسەر سیاسەت چالاك بون, لەزۆركاتیشدا كچی كورد ئەگەر لەماڵەوەش نەمێنێت ولەسیستەمی نەریتی بنەماڵە رابكات بەرەوسیاسەت دەچێت و وەك نمونەی كچانێكمان لەرۆژهەلاَت بوە كەنەیانویستوە لەكۆمەڵگایەكدا بژین و لەماڵەوە بەرەو یەكێك لەحیزبە سیاسیەكان رۆشتون وبونەتە پێشمەرگە لەكوردستانی باشور ئەم بەشداریە كەڵك لەدۆخی پێوەندی عەشیرەی وپێوەندی خزمایەتی لەگەڵ یەكێك لەپیاوانی ناودەسەلاَت سەرچاوەدەگرێت, لەباكور زیاتر بەشداری ژنان لەهەردوو شێوازی بەشداری سیاسی دەبینین, ژنانی كوردی باكور وەك  گوڵتان كاشاناك ئەندامی پەرلەمانی توركیا وهاوسەرۆكی ب د پ ولەیلازانا و... هەڵبەت دەبێت ئەوە  لەبەرچابگرین كەدەوڵەتی توركیا (ژنی  كوردیش بەشەری ناوخۆو سوتاندنی گوندەكان وئاوارەكردن سەرگەرم دەكات كەكاتی بەشداریان لەبوارەكانی تر نەمێنێتەوە بەلاَم بەسەر هەموو ئەوچەوساندنانەوانەش ژنی كوردی باكور توانیویانە بەرێژە یەكی باش بەشداری سیاسەتی  ناودەسەلاَتی بن. هەروەها دەوڵەتی توركیە ناتوانێت ببینێت كەژنێكی كورد چەك بەدەستەوە بگرێت وبەرانبەر بەئەرتەشێكی پیاوانە بوەستێت.   لەكۆمەڵگای كوردەواری وەك زۆربەی كۆمەڵگاكانی دیكە پیاوان مەلان, قازین, پارێزەرن, سەرەنویژن, ژنی مەلا و ژنی قازی نابینرێن ودەسەلاَت وهێزی خۆیان بۆ هێزدانی زیاتر بەپیاوان بەكاردێنن. مێژوی ژنی كورد مێژویەكی لەژێر چەپوك وزیندان كراوپیشان ئەدات, بێجگە لەچەند ژنی بەناوبانگ كەبەپەنجەی دەست  نەبژێرێت وتارادەیەك وبۆ قۆناغی خۆیان دەسەلاَتدار بوون. لەنێو حیزبەكاندا ولەدەسەلاَتی سەرەوە بەداخەوە ژنمان كەمە زۆرجار بەشدارە چالاكەكانی مافی مرۆڤ لەكۆبونەوەكانماندا دەڵێن بۆچی ئیشی سیاسیتان وادابەشكردوە؟ بەپێی جیندر؟ مەگەر گروپی پیاوانەیە؟ بەرای من ژنی كورد بەهۆی ستەمی نەتەوایەتی وستەمی جیندەری ئەركی زیاتر لەسەرشانە. من هەمیشە دەڵێم گەلێك بێ رزگار بونی نیوەی خۆی رزگاری نابێت. ئەگەر ژن ئازادی ئیش وكاروبەشداری چالاكانەی كەلتوری وسیاسییانەی نەبێت, ئەگەر گەلێك لەناوخۆیدا دیل وزیندان وكوشتن وزوڵمی تێدا بێت چۆن دەتوانێت لەگەڵ دیل وزیندان وكووشتن زوڵمی دەرەوەی كۆمەڵگاكەیدا بەشەر بێت؟ من لەگەڵ جیاكردنەوەی كێشەی كورد وكێشەی ژندا نیم بەرای من ئەم دوانە پێكەوە گرێ دراون لەئاستێكدا دەرۆن, وەك دووخەت ورێزی هاوشانن كەهیمای تیرە كەیان بەرەو ئامانجێكە. ژنان بەشێكی سەرەكی كۆمەڵگان, كوردستان لەبواری ئابوریەوە گەشە ناكات ئەگەر نیوەی كۆمەڵگاكەی كوژرابێتەوە. پیاوان رۆڵێكی تایبەتیان لەسەربەخۆ بونی ئافرەتان هەیە, پیاوان ئەشێ بەشداری پرسەكانی ئافرەت بن, سەربەخۆبونی ئابوری ئافرەتان یارمەتی ئافرەتان دەدات بۆئەوەی لەجیاتی ئەوەی پاڵ ببەستنە سەر حكومەت یان پاڵ ببەستنە سەرئەندامانی تری خێزان, یارمەتی بنەماڵەكەیان بدەن. كاتێ باسی ژنی كورد دەكەین جێگەی سەرنج دان ولێكۆڵینەوەیەكی زۆرە ئەویش بەهۆی ئەوەیە كەكورد لە4-5- ولاَت دەژی ولەهەرحكومەتێكیشی ولەژێر دەسەلاَت داری هەرولاَتێك بارودۆخ وبەشداری لەسیاسەتدا جیاوازە. ژنی كورد وەك ژنی تر لەیاساكانی ئیسلامی ئێراندا وەك تاك وژنبون بەرەسمی نەناسراوە , بەڵكوتەنیا كاتێ كەدایك یان ژنی پیاوێكە, پێگەی هەیە, ئەویش نەپێگەی بەرانبەر, بەرچاوترین مەسەلەی ئاماژەپێكراو لەویاسایەدا كامڵنەبون وسەربەخۆنەبونی ژنە. ژنی كورد نەك تەنیا فشارێك كەبەسەر ژنانی تر لەئێراندا هەیانە بەڵكوباسی نەتەوایەتی زمان وئاینی جیاواز گرفتەكانی ئەوی زیادكردوە, بۆنمونە  یاساییەك لەدەستوری یاسایی سەرەكی ئێراندا هەیە بۆسەركۆماری. سەرۆك كۆمار: لەیاسایی دەستوری بنچینەیی حكومەت دا ئارتیكلی 115 لەوشەی " رجل سیاسی" كەبەمانایی پیاوانی سیاسی وتێگەیشتوە بۆسەرۆكۆماری وحكومەت ناوبراوە, ووتراوە سەرەوكۆمار ئەشێ لەبەینی پیاوانی ئاینی وسیاسی, ئێرانی, دانیشتوی ئێران ,... كەبیروبروای بەكۆماری ئیسلامی بێت ومەزهەبی رەسمی ولاَتی بێت, ئەمە بەمانایی ئەوەیە كەسەرۆكۆمار بوونی ژن بەرەسمی نەناسراوەولەوەخراپتر ئەگەریش رۆژێك ژن وە ك پیاو بەحیساب بیت بەلاَم مەزهەبی كوردی وەك ئایینی رەسمی ولاَت بەحیساب نایەت وژنی كورد ناتوانێت سەرۆكۆمار بێت( تەماشایی پەراوێز كە( هەروا كەدە ورونەخشی ژنانی كوردستان لەمێژوو خەباتی دژی هەلاواردن وچەوسانەوە لەبەرچاوناگیرێت  هەروەهاش ئالوگۆری سیاسی داهاتوی كوردستان بێ رۆڵی ژنان پێك نایەت وئەشێ وەك فاكتۆرێكی سەرەكی لەبەرچاوبگیرێت. ئەگەرچی تێكەڵچون وشۆرشی ساڵی 1979(1357) ئێران, دابین كردنی یاسایی تازەی ئیسلامی, یاسایی باری كەسی سەبارەت بەژنان, ژنانی  وەك هاولاَتی پلە دوو دەناساند بەلاَم بزافێكی مێژوی لەنێوژناندا دروستكرد كەبەرگریكردن لەلەلایەن دەسەلاَتدارانەوە مەوحالە. ئەمە  خۆی لەپیاوانیشدا كاریگەری بووە, بەجورێ كەهیچكام لەوئیش وكارە سیاسیانەی ژنانی كورد مێشكی ناموس پەرستی باوك وبراوپیاوی كورد بوو بۆبەرگری كردن لەكچ وخوشك وژنەكانیان لەبەشداری سیاسی هەڵنەگیرساندوە, چونكە ئەوەی وا ژنی كوردی بردە ناومەیدانی خەبات وبزوتنەوەی نەتەوایەتی هەرئەومەسەلەیەبوو واهەستی نەتەوایەتی وهەستی پیاوانی كوردی گڤ دەكرد. گەشەی ئەم كارە لەبەشداری ژنان لەحیزبەسیاسیەكوردەكان وەك حیزبی دیمكراتی كوردستانی ئێران، حیزبی كۆمەڵەو حیزبی ژیانەوەی كوردستان و ... دەتوانین ببینین.بەلاَم بەسەر ئەوەدا كە پێناسەیەكی دیكەیان لەقەیرانی كۆمەلاَیەتی وبەرەسمی ناسینی ئەولەپەنایی مەسەلەی نەتەوایەتی هەیە ولەپێناوی لابردنی هەلاَواردنی جنسیتی تێدەكۆشن بەلاَم كێشەی نەتەوایەتی وچارەسەری ئەو لە پلەی یەكەمی گرنگی بوندایە. هەرچەند لەبەڵگەی راگەیاندنی ئەوان لەسەر مافی ژن وپاراستنی مافی ژنان قسەكراوە بەلاَم بەراستی زیاترین هێزی چالاكوانان لەسەر مافی نەتەوایەتی خەرج دەكرێت . لەرۆژئاوا ژنانی كورد تەنیا بەشداری حیزبەكانن ولەدەسەلاَتدا دەستیان نیە. هەرچەند ژنانی باشوری كوردستان لەوەزعی بەشداری خۆیان لەدەسەلاَتدا رازی نین بەلاَم لەچاو پەرلەمانی دەوڵەتە رۆژئاواییەكان رێژەیان زیاترە و لەپلەی وەزارەتیشدا ئیش دەكەن . بەرای من ئەم بارودرخە لەم پارچەی كوردستاندا بەخێراییەكی دیاریكراو چوەتە پێشەوە هەورازوسەروخوارێكی زۆری ئەبێت. بەلاَم رێگەیەكی دیمكراتی وخەڵكیە پلوراالیسمێكی زۆری تێدایە وتیاشیدا دەبێت خوپەرستی وبۆمەبە ستی تاكایەتی بەكاربهێنرێت, بەلاَم زۆر پێش كەوتوە وخەریكی پەیداكردنی ئایندەی خۆیەتی من پێم وایە كاتێ كەژنێ توانی لەهەرێمێكی ژێردەست ولەژێر یاسایی نەیارو ورەگەزخوازەكان چالاكی بەردەوام بكات ئیتر بەزوڵم وزۆر وتوندوتیژی قایل نابێت و وبەرانبەری رادەوەستێ. لەوانەیە گێرانەوەی ئەمەبوو ئەو بەرێزانەی والەسەر بەشداری ژنان بەگشتی لەسەر دەزگاوسیستمی بەرێوەبەرەوە ئەدوێن پێویست بێت كە  ئەم بیروبروایە پاش چوارەمین كۆنفرانسی نێونەتەوەی ژنان كەلەلایەن لیژنەی پێگەی ژنانی نەتەوەیەكگرتوەكان لەشاری مكزیكوسیتی لەساڵی 1975 دا پێك هات دەستی پێ كرد, لەم بیروبروایەدا ژنان وەك ئامێرێك پلانوسیاسەتی ژنانی بردەوە ناودەوڵەت وەزارەتی كاروباری ژنان, , ئامۆژگاری,  راوێژكاری, ئاژانسی جۆراوجۆری,  بۆمافی جیندەری پێك هێنا و وترا لەهەركوێ ژن بۆی بكرێت ئەشێ ئەم سیاسەت وپلانە پەیرەو  بكات.   Binazir Botto"   http://fa.wikipedia.org/wiki/قرةالعین http://fa.wikipedia.org/wikiعلیا ماجده اامهدی    اصل 115 قانون اساسی آمده است که رییس جمهور باید ازمیان "رجال مذهبی و سیاسی ایرانی الاصل،تابع ایران،مدیر و مدبر..... و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی و مذهب رسمی کشور  انتخاب شود. قانون اساسی‌" ج. ا. ا مادده‌ی‌115 (Constitution)     گۆڤاری رێوان گۆڤارێكی ژنانەیەو لەلایەن سەنتەری راگەیاندنی ژنانەوە ئامادە و چاپ كراوە

Source: http://issuu.com/r.r.zhinan/docs/8_march?mode=window

  ر