Friday, March 01, 2024

ئه‌گه‌ر ئه‌مجاره‌ بێمه‌وه

 

ئه‌گه‌ر ئه‌مجاره‌ بێمه‌وه
په‌شێو
---------------------
ئه‌گه‌ر ئه‌مجاره‌ بێمه‌وه‌
به‌یانییان،
وه‌ك به‌رخۆڵه‌یه‌كی ساوا،
له‌ناو قه‌رسیلی پاراوا
تل ده‌خۆم و
گیایه‌كی تفت... تێرتێر ده‌جووم،
تا كفت ده‌بم،
پێ و به‌له‌كم
له‌ شه‌ونمی سارد هه‌ڵده‌سووم!
* * *
ئه‌گه‌ر ئه‌مجاره‌ بێمه‌وه‌:
وه‌ك سمۆره‌،
به‌ دارگوێزه‌ به‌رزه‌كانا هه‌ڵده‌گه‌ڕێم،
وه‌ك په‌ڵه‌یه‌ك هه‌وری نه‌وی
به‌سه‌ر كێڵگه‌ سه‌وزه‌كانا ده‌خولێمه‌وه‌،
وه‌ك شه‌نگه‌بی
به‌سه‌ر چه‌ما،
به‌سه‌ر گشت زناره‌كانی
كه‌نارا ... ده‌چه‌مێمه‌وه‌
ئاخ، به‌س ئه‌مجاره‌ بێمه‌وه‌!
* * *
ئه‌گه‌ر ئه‌مجاره‌ بێمه‌وه‌:
سه‌رنج ده‌ده‌م
گوڵه‌گه‌نم چۆن زه‌رد ده‌بێ،
هه‌نار و سێو چۆن پێ ده‌گه‌ن،
قه‌تێیه‌كان
هێلانه‌یان چۆن چێ ده‌كه‌ن!
 
 
سه‌رنج ده‌ده‌م،
زه‌ڕنه‌قووته‌ چۆن باڵ ده‌گرێ،
په‌ڕه‌سێلكه‌ كۆچه‌ره‌كان،
له‌سه‌ر تێلی كاره‌بای ڕێ،
چۆن ڕیز ده‌بن،
جۆگه‌له‌كان له‌ كوێوه‌ دێن،
بۆ كوێ ده‌چن!
* * *
ئه‌گه‌ر ئه‌مجاره‌ بێمه‌وه‌:
له‌ گۆی مه‌مكی هه‌ر كانییه‌ك
قومه‌ئاوێك ده‌خۆمه‌وه‌،
گشتیان ده‌كه‌م به‌ دایكی خۆم.
له‌ هه‌ر ئه‌شكه‌وتێكا، شه‌وێك
سه‌ر به‌ گاشه‌به‌ردێك ده‌كه‌م،
گشتیان ده‌كه‌م به‌ لانكی خۆم.
* * *
ئه‌گه‌ر ئه‌مجاره‌ بێمه‌وه‌:
زمانی گڕ ده‌هێنمه‌وه‌ بۆ لاڵه‌كان.
شاپه‌ڕی گڕ ده‌هێنمه‌وه‌
بۆ فڕنده‌ بێباڵه‌كان!
* * *
ئه‌گه‌ر ئه‌مجاره‌ بێمه‌وه‌:
ناهێڵم لاوان گوڵ بچنن
بۆ گوڵدانی مردووی سه‌ر مێز.
فێریان ده‌كه‌م،
كه‌ چوونه‌ ژوان،
له‌ به‌رۆكی كچانی ده‌ن،
پێش ئه‌وه‌ی بیانكه‌نه‌ ئامێز!
* * *
ئه‌گه‌ر ئه‌مجاره‌ بێمه‌وه‌:
- مناڵانی مۆسكۆی چاوشین فێریان كردووم -
بێ شیرینی
سه‌ر ناكه‌م به‌ هیچ ماڵێكا،
زۆر جۆلانه‌ی نه‌رم و ساده‌
بۆ مناڵان هه‌ڵده‌به‌ستم.
له‌ جه‌ژنی له‌دایكبوونیانا
- كه‌ نیانه‌ -
به‌شدار ده‌بم...
له‌باتی مۆم داده‌گیرسێنم ئه‌نگوستم.
گڕ به‌رده‌ده‌م
له‌ گلێنه‌ی چاوه‌كانم،
له‌ ساواترین هه‌ڵبه‌ستم.
* * *
ئه‌گه‌ر ئه‌مجاره‌ بێمه‌وه‌:
هه‌ر بێشكه‌یێك بێته‌ ڕێگه‌م،
به‌ شێنه‌یی به‌ سه‌ریا ده‌نووشتێمه‌وه‌.
ئاخ، مناڵان!
ئاخ، به‌س ئه‌مجاره‌ بێمه‌وه‌.
 
 
16/5/1975 - مۆسكۆ
په‌شێو

Sunday, September 12, 2021

مۆدێلی پەروەردەی «دوو زمانەی هاوكات (دوئل ئیمرژن)» وەكو پردی داهاتووی نێوان بنەماڵە و ئاكادیمیای نوێ گوڵان میدیا

 

مۆدێلی پەروەردەی «دوو زمانەی هاوكات (دوئل ئیمرژن)» وەكو پردی داهاتووی نێوان بنەماڵە و ئاكادیمیای نوێ


 

لەم بابەتەدا بە هیوام باسی پرسێكی گرینگ بكەم كە پێویستە لە هەرێمی كوردستانیش لە لایەن كەسایەتییە شارەزاكان و سیستەمی پەروەردەوە بایەخی پێ بدرێت و، كۆمەڵگەش ئامادەی وەرگرتنی ئەو سیستەمە بێت.

دیارە سیستەمەكە سیستمێكی فێرگە و پەروەردەییە بە ناوی “دوئل ئیمرژن”، كە من ناوی “سیستەمی پەروەردەی دوو زمانەی هاوكات”م بۆ وەرگێڕانی هەڵبژاردووە، واتە لە قوتابخانەكان هاوكات دوو زمان فێری منداڵان دەكەن، هیچكام لەو دوو زمانەش بایەخی زیاتری پێ نادرێت و، هەموو وانەكانیش بەو دوو زمانە دەخوێندرێن. ئەمەش جیایە لەو خوێندنگەیانەی كە تەنیا وانەیەك بە زمانێكی دیكە دەخوێندرێت. لە ئەمریكا زیاتر لە 150 هەزار قوتابخانەی لەم جۆرە بۆ خوێندنی سەرەتایی دامەزراون.

پاش لێكۆڵینەوەیێكی درێژخایەن لە لایەن فێرگەناس و كۆمەڵناسان و شارەزایانی پەروەردەیی لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە چەند ساڵی ڕابردوودا بۆیان دەركەوتووە ئەو سیستەمە چە ندە گرینگ و سەركەوتووە. ئەوان بەو واقیعە گەیشتن كە وێڕای ئەوەی فێربوونی زمانی فەرمیی وڵات پێویستیی هەر هاووڵاتی و شارەمەندێكە، پێویستە هەر منداڵێك دەرفەتی ئەوەی پێ بدرێت، كە دوو زمان (زمانی نەتەوەیی خۆی و زمانێكی بیانی) بە تەواوی فێر بێت.

باشترین خاڵی (سیستەمی پەروەردەی دوو زمانەی هاوكات) كە دەكرێت پەنجەی لەسەر دابنێین، ئەوەیە كە كاریگەریی ئەرێنی لە سەر ڕەوان و تەندروستیی مێشك و لەبیرمانەوەی باسەكان لە مێشكی قوتابیدا دەبێت. هەروەها ئەم سیستەمی خوێندنە لە بواری پێوەندیی كۆمەڵایەتی لەگەڵ خەڵكدا زۆر كاریگەرە و دەرفەتی باشتر بۆ سەركەوتنی منداڵان لە داهاتوویاندا دەڕەخسێنێت.

بە یارمەتیی تیمێكی لێكۆڵەر لە ڕامیاری و سیاسەتڕێژی پەروەردە و شارەزا و پسپۆڕان لەلایەن یەكێك لە زانكۆكانی ولایەتی كالیفۆرنیا، لە ئەمریكا بۆ ماوەی دوو ساڵ لە سەر ئە م پڕۆگرامە لێكۆڵینەوەمان كرد.

بە داخەوە منداڵانی كورد جگە لە باشووری كوردستان لە بەشەكانی دیكەی كوردستانی داگیركراو، تەنانەت لە فێربوونی زمانی نەتەوەیی خۆیان بێبەش كراون، ئەو دەرفەتە بۆ ئەوان تەنیا خەونێكە و هێشتا ڕێگرییەكانی زۆرن، ئەوەتا مامۆستای خۆبەخش كە زمانی كوردییان فێری منداڵەكان دەكرد،

 لە لایەن دەسەڵاتەوە زیندانی كراون. نموونەیان زارا محەمەدی، مامۆستا و چالاكی مەدەنی لە ڕۆژهەڵاتی كوردستانە كە تەنیا بە هۆی وتنەوەی زمان و ئەدەبی كوردی چەند جار دەستبەسەر كراوە. لە باكوور و ڕۆژئاوای كوردستانیش بە هەمان شێوە كۆسپەكانی بەردەم زمانی كوردی زۆرن، بەڵام بە خۆشییەوە لە باشووری كوردستان ئەو دەرفەتە هەیە و هیچ ڕێگرییەك نییە. ئەگەر خوێندەوار و فێرخوازان هەموو وانەكانیان هاوكات بە دوو زمان بخوێنن، پاش چەند ساڵ خۆیان دەتوانن ببنە بنەمایێك بۆ منداڵانی دیكە و هەروەها بۆ قوتابیانی هەندەران و دەرەوەی وڵات.

خوێندن و فێربوونی دوو زمان، مێشكی منداڵ بەهێز دەكات. بەڵام ئەگەر زمانی دایكی لە ناو خێزان و سیستمی پەروەردە كەڵكی لێ وەرنەگیرێت - بەتایبەت لە هەندەران – پاش دوو نەوە لە ناو دەچێت و ناسنامەی بنەماڵەیی دە گۆڕێت. زۆر لە زمانەكان هەر بەو هۆیەوە لە ناو چوون.

شایانی باسە بزانن لە كۆی ٧٠٠٠ زمانی ناسراو لە دونیادا نزیكەی٥٠٪یان مەترسیی نەمان و لەناوچوونیان هەیە. ئەمە زۆر جێگەی داخە و ئێمەش نامانەوێت یەكێك لەوانە بین.

لە لایەكی دیكەوە من لەسەر ئەو بڕوایەم كە سیستەمی پەروەردەی دوو زمانەی هاوكات (دوئل ئیمرژن) دەتوانێت لە بواری ئابوورییشەوە گەشە بە كوردستان بدات.

ئێمە لە كارێكی مەیدانیدا سەردانی ئەو خوێندنگە و قوتابخانەیانەمان كرد، كە سیستمی دوو زمانی هاوكات پەیڕەو دەكەن. لە نزیكەوە لەگەڵ مامۆستایان و قوتابی و بنەماڵەیان و سەرۆكی خوێندنگاكان وتووێژی تایبەتمان كرد و هەموویانمان تۆمار كرد. لەو لێكۆڵینەوە درێژخایەنەدا بە چەند دەرئەنجام گەیشتین:

 ٩٠٪ی بنەماڵەكان لەسەر ئە و بڕوایە بوون كە بەم سیستمی خوێندنە لە نەوەی نوێ نزیك بوونەتەوە، واتە فێربوونی زمانی دایكی دوو جیل و تەنانەت سێ نەوەی پێكەوە نزیك كردووەتەوە. چونكە زۆر لە بنەماڵە لاتینەكان كە بە زمانی ئیسپانی قسە دەكەن و كۆچەر و پەنابەرن بریتین لە دایك و باوك، باپیر و داپیر و منداڵەكان، ئەمە بوو بە سێ نەوە. زۆر لە كۆچەرانی دیكەی دانیشتووی ئەمریكا وەك كورد و عەرەب و فارس و.. هتد.

بەڕێوەبەر و بەرپرسی خوێندنگەكان ڕایان وا بوو، سیستمی فێرگە زۆر جار وەك دیوارێكە لە نێوان بنەماڵە و شوێنی خوێندنی منداڵەكانیان، بەڵام پێوەندیی نێوان ئەم دوو ئەنستیتۆ بنەڕەتییە زۆر گرینگە و بە هۆی ئەم پەروەردە جیاوازەوە بەشداریی بنەماڵەكان لە كارەكان و پێویستییەكانیان زیاتر بووە.

 منداڵەكان زۆربەیان لە سەر ئەو بڕوایە بوون كە لە داهاتوودا دەرفەتی خزمەت و كاریان لە وڵاتەكان و زانكۆكان، یان لە بواری بازاڕ و بزنێس و بازرگانی زیاتر دەبێت و دەتوانن ئابوورییان بەهێز بكەن.

ئەم جۆرە پەروەردە تایبەتەش وەك هەموو سیستمێك گیر و گرفتی تێدا دروست دە بێت، لەوانە: تێچووی ماددی و دارایی زۆر گرانە و پارەی زۆری دەوێت، بۆیە بە گوێرەی تەرخانكردنی بودجە و یارمەتیی كۆمەڵگە لەوانەیە قوتابخانەیەكی لەو جۆرە دابمەزرێت، یان بە پێچەوانەوە دابخرێت.         هەروەها ئەم جۆرە پەروەردەیە كاتی زیاتری پێویستە و منداڵەكان ماوەیەكی زیاتر لە قوتابخانە دەبن و، لە وانەیە ماندوو ببن. بەڵام مامۆستاكان بڕوایان وا بوو، مێشكی منداڵ بەهێزە و توانایی زۆرە بۆ فێربوون، بەتایبەتی كە گیرۆدەی كاركردن نین بۆ دەهات و بژێوییان دایك و باوكان دابینی دەكەن. هەروەها زۆربەیان كاتی باشیان بۆ یاریكردنی منداڵەكانیان تەرخان كردووە، كە هەست بە ماندوویەتی خوێندنەكەیان نەكەن.

لە كۆتاییدا پێویستە بگوترێ:

   ئامانجی سەرەكیی ئەم سیستمە، دروستكردن و وەبەرهێنانی نەوەیەكی شارەزاترە، كە بە زانستی ڕۆژ ئاشنا بن. ئەمە داهاتوویێكی باشتر بۆ منداڵەكانمان لە كوردستان دەستەبەر دەكات، بە جۆرێك كە بتوانن لە دڵ و مێشكی جیهاندا كاریگەر بن.

 ڕێزدار نیلسۆن ماندیلا دەڵێت: “ئە گەر لەگەڵ مرۆڤێك بە زمانێك كە تێدەگات، قسە بكەیت، دەچێتە مێشكی، بەڵام ئەگەر بە زمانی خۆی قسەی لەگەڵ بكەیت، دەچێتە ناو دڵی.”

 منیش دەڵێم: ئەگەر لەگەڵ مرۆڤێك قسە بكەیت، بە زمانێك كە شارەزا و ئاكادیمیك بێت، هەم دەچێتە ناو مێشكی و هەم ناودڵی...

 

سەرچاوەكان:

وتووێژ لەگەڵ بنەماڵە و مامۆستاكان، سەردانی قوتابخانەكان، وتووێژی فەرمی لەگەڵ سەرۆكی قوتابخانەكان، تۆماركردنی باسەكان لە گەڵ مامۆستاكان، خۆێندنی دیكیۆمێنتی قوتابخانەكان، سایتی تۆڕی مافەكانی مروڤی كوردستان، سایتی كۆمەڵگەی زمانناسانی ئەمریكا

ژۆڕناڵە زانستییەكان وەك لێكۆڵینەوەی:

Alanís، I.، & Rodríguez،Andersen، A. Baig، F.، Campbell، C. (2011). Creswell، J. W. Dearing، E.، Kreider، H.، Simpkins، S.، & Weiss، H. Drozdowicz، S.،Teaching and Leanring، 4(2)، 23-30. Giacchino-Baker، R.، & Piller، B.، Potowski، K. Young، C

 

Tuesday, March 10, 2020

لەوبەر ئاوەکانەوە- وت و وێژ


https://youtu.be/S6O6t6MRzPE

. پێگه‌ی ژنان له‌ ئێران چۆن ده‌بینن؟
٢. بۆچی كۆماری ئیسلامی دژی ژنانه‌؟
٣. خه‌باتی ژنان له‌ ئێستادا ج گرینگیه‌كی هه‌یه‌؟
٤. تێكۆشانی یه‌كسانیخوازه‌نه‌ چ بایه‌خگه‌لێكی بۆ دێموكراسی هه‌یه‌؟
٥. ژنان ده‌توانن له‌ پاشه‌كشه‌ كردن به‌ رێژیم دا چ ده‌ورێكیان هه‌بێ؟
٦. چه‌نده‌ گرینگه‌ ژنان خه‌باتی خۆیان رێك و یه‌ك بخه‌ن؟
٧. زۆر جار باس له‌وه‌ ده‌كرێ كه‌ ژنان دوو قاتی پیاوان له‌ ئێران سته‌میان له‌سه‌ره‌، بۆ؟
٨. هه‌نووكه‌ پرسی هه‌ڵبژاردن له‌ ئارادایه‌، په‌یام و داوای ئێوه‌ بۆ ژنان و كچانی نێوخۆی وڵات چیه‌؟

Saturday, November 30, 2019

25ی نۆڤەمبەر و پەیامێك لە رۆژی جیهانیی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژیدا د. سورەیا فەلاح

http://gulan-media.com/sorani/details.php?section=4&id=28133

رۆژی٢٥ی نۆڤەمبەر، رۆژی جیهانیی بەرەنگاریی توندوتیژیی جیندەرییه و ئەم رۆژە جیهانییەی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی بەرامبەر ژنان، بە شانازییەوە لە هەرێمی كوردستان پتر لە هەموو وڵاتێك بایەخی پێ دەدرێت و به کەمپەینی ١٦رۆژە به ناوبانگه و تارۆژی ١٠ی دیسەمبەر كە دەكاتە رۆژی جیهانیی مافی مروڤ بەردەوامە. ئەم ئەیامه دەرفەتێکی باشه بۆ ئافرەتان و پیاوانی یەکسانیخواز و تێکۆشەر، بۆ ئەوەی بە وردی باس و گفتوگۆی جۆرەكانی توندوتیژی و رێكارەكانی بنبڕكردنی بكەن.
 
ئەمساڵ(٢٠١٩) کۆتاییهێنان به توندوتیژیی جیندەری، بایەخێكی پتری جیهانیی پێ دراوە و بەتایبەتی لە بواری جیاكاریی رەگەزیی لە كار و پیشەدا، دراوەتە بەر رەخنەی جۆراوجۆر و بە جددی داكۆكی لە یەكسانیی رەگەزی و مووچەی یەكسانی بەركاری نێر و مێ دەكەن. 
  ئەمە خۆی لە خۆیدا هەنگاوێكی زۆر ئەرێنییە و زیاتر ئافرەتان بە مسۆگەركردنی مافەكانیان نزیك دەكاتەوە. له دنیای كار و پیشەدا، هەڵگرتنی هەنگاوی وا بۆ پشتوانیی لە مافەكانی خانمان كارێكی بەرجەستە و زۆر بەرچاوە و هەر لەم بوارەدا دەكرێت ئاماژە بە پەسەندکردنی کۆنوانسیۆنی نێونەتەوەیی ژماره (١٩٠)ی رێکخراوی کار و بزووتنەوەوەی مافی ئافرەتان بكەین، كە لە دەستپێشخەرییەكدا، سەرۆکی رێکخراوی نەتەوه یەکگرتووەکان(ئانتۆنیۆ گۆترێس) داوای له کۆمەڵگەی جیهانی کرد، تا ساڵی ٢٠٣٠ و به یارمەتیی چالاكیی پەروەردەیی لە بواری ئاگادارکردنەوەی تاكی هەر كۆمەڵگەیەك، کۆتایی به توندوتیژیی جێندەری بێنن.

لێکۆڵینەوەکان جەخت لەوە دەكەنەوە كە دەستكەوتی کار و مووچە و زەوتكردنی مافی خانمان زۆر soraya_fallah_112019.jpgزیاترە لە پیاوان، ئەوەش بە جۆرێكی توندوتیژی له دژی مافەكانی ئافرەتان هەژمار دەكرێت. واتە داهاتی خانمان لە كاری هاوشێوەیان لەگەڵ پیاواندا زۆر كەمترە و ئەوەش گرفت و ئاریشەیەكە كە تەنانەت لە وڵاتانی پێشكەوتووشدا بەدی دەكرێت. جیا لەوەش دەستدرێژیی سێكسی سەرباسی باسانە، بەتایبەتی لە كاتەكانی جەنگ و پێكدادانی ئایدیۆلۆژیای دژبەردا، كە دەتوانین زۆر نموونە بخەینە بەر دیدی گوێگر و خوێنەر و بینەر، بە تایبەتی كە ساڵانی رابردوودا هەڵمەت و کەمپینەکانی وەك:

(#MeToo,#TimesUp,#Niunamenos, #NotOneMore, #BalanceTonPorc)

سەرەنجی رای گشتی لە سەرلەبەری جیهاندا راكێشا، بێگومان لە كوردستانیش زۆر کاری جددی لەو بوارەدا كراوە و ناكرێت نكۆڵی لێ بكرێت. له بەر ئەوەی هەر دەم پرسێکی نێو تەیفی نوخبە و رۆشنبیری كورد بووە و لە كاناڵی جیاوازەوە هەوڵ دراوە ئاستی رۆشنبیریی تاك لەو بوارەدا بەرفراوان بكەن. ئەگەر وەك كۆمەڵگەی كوردی لەو هاوكێشەیە بڕوانین، دەبینین زۆر ڕێگر و بەربەستی نەریتی و كەلتووری و ئایینی هەن، بەڵام پێویستە بە چاوی كراوەی وردبین رێكاری دەربازبوونیان بدۆزینەوە. بۆ ئەو مەبەستە پێویستە فاكت لە وڵاتانی پێشكەوتوو وەربگرین و بڕیارنامە و جاڕنامە نێودەوڵەتییەكان لە بەر چاو بگرین.

رێکخراوی نەتەوه یەکگرتووەکان داوا لە هەموومان دەکات که رۆژی٢٥ی نۆڤەمبەر بكرێتە رۆژی یەکدەنگی و یەکڕەنگی بۆ رێزگرتن لە خانمان و رەنگی پڕتەقاڵیشی بۆیە دەستنیشان كردووە، چونكە هێمای ئومێدە و نیشانەی داهاتوویێەکە که ژنان بە بێ ترس بژین و بتوانن بچنه سەر شەقام و له ئینتەرنێت بگەڕێن و له توندوتێژی پارێزراو بن.

ئەم پرۆسەیە لە كوردستان بۆ ماوەی پتر لە دوو هەفتە بەردەوام دەبێت. پێویستە زۆر بە هەندی وەر بگرین و پڕۆژە و پلانی بۆ ئامادە بكەین. هەتا تاكی كۆمەڵگە بە یەكسانیخوازیی رەگەزی ئاشنا بكەین.
بێگومان كەسانی ئەكادیمی لەو بوارەدا پشكی شێریان بەر دەكەوێت، هەڵبەت نەك لە ((دەستكەوتی شەخسی))، بەڵكوو لە(بەرپرسیاریەتی) بەرامبەر مرۆڤایەتی كە وەبەرهێنان بۆ كۆمەڵگەیەكی تەندروست دەكات.
 
 
  **************************************  
vokradio.jpg
 Voice of Kurdish-American Radio for Democracy, Peace, and Freedom
 
<
 






Friday, October 04, 2019

وتوێژی گوڵان له گه ڵ په سپۆری باسی منداڵ: رەنگدانەوەی پەروەردەی دایك لە سەركەسایەتیی منداڵ


رەنگدانەوەی پەروەردەی دایك لە سەركەسایەتیی منداڵ
خێزان یەكەم وێستگەی پەروەردەكردنە و مامەڵەكردنی خێزانیش راستەوخۆ كاریگەری لەسەر كەسایەتیی منداڵ دەبێت، بەتایبەتی دایكان كە ئەو ئەرك و بەرپرسیاریەتییە قورسە دەكەوێتە ئەستۆیان، هەر بۆیە هەتا دایك وشیارتر و ئاگاتر بێت، زیاتر لە پەروەردەكردنی دروستی منداڵەكەیدا سەركەوتوو دەبێت. بەشداربووانی ئەم راپۆرتەی گوڵان زیاتر تاوتوێی رۆڵی دایك لە پەروەردەكردنی منداڵدا تاوتوێ دەكەن.

سەرەتا كەسایەتی ئەكادیمی و چالاكی بواری مافی مرۆڤ د. سورەیا فەلاح، باسی ئەوە دەكات كە «دایك وەكو پەرستاری سەرەكیی منداڵەكەی زیاترین بەشداری لە ژیانی منداڵدا هەیە، ئەركی دایكیش تەنیا تێركردنی منداڵ و گەورەكردنی جەستەی نییە، بەڵكو پەروەردەكردنی عەقل و هۆشی منداڵەكەش ئەركی سەرەكیی دایكە و هەر دایكیش لە دروستكردنی كەسایەتیی منداڵەكەیدا رۆڵی سەرەكی دەبینێت. هەر بۆیە چۆنیەتی پەروەردەكردنی منداڵ بە زانست و وشیاریی دایكەوە گرێ دراوە.» رۆڵی دایكیش لە پەروەردەی منداڵدا بەمجۆرە خاڵبەندی دەكات: «یەكەم: پەیوندی (attachment)، پەیوندیی نێوان دایك و منداڵ لە كاتی پێش لەدایكبوونی منداڵەكەیەوە دەست پێ دەكات. هەڵبەت زور لە پسپۆڕان لەو باوەڕەن كە پەیوندیی نێوان دایك و منداڵ پاش لەدایكبوونی منداڵەوە دەست پێ دەكات. بەڵام لە هەر دوو حاڵەتەكەیدا ئەگەر دایك نەتوانێت پەیوەندییەكی قووڵ لەگەڵ منداڵەكەیدا دروست بكات، پەیوەندییەكی سارد و سڕیان دەبێت، ئەوەش كاریگەریی نەرێنی لەسەر كەسایەتی و باری دەروونی منداڵەكە دروست دەكات. دووم: «هەستی متمانە بەخۆكردنە»، ئەگەر دایك رێزی منداڵی نەگرێت، یان توندوتیژ بێت لەگەڵی، یان لەبەر چاوی كەسوكاریدا سووكایەتی پێ بكات، ئەوا هەستی متمانە بەخۆكردن لە منداڵەكەدا زۆر لاواز دەبێت. سێیەم: هەستی متمانە بە دنیا (Trust)یە، كە هەستێكی زۆر گرینگە، لەبەر ئەوەی ئەگەر منداڵ ژیانێكی خۆشی هەبێت، جوانتر لە دنیا دەڕوانێت و باشتر هەستی پێ دەكات، بەڵام ئەگەر دایكێك كاتی باش بۆ پەروەردەی منداڵ تەرخان نەكات، یان ناشارەزا بێت، یان رووی خۆش بە منداڵی نەدات و بە جیهانی دەرەوەی ماڵ ئاشنای نەكات، ئەو منداڵە هەستی بە دونیا لاواز دەبێت. چوارم: فێركردنی سەربەخۆییە كە خاڵی سەرەكییە بۆ گەشەی كەسایەتیی منداڵ و وادەكات بۆ زۆر شت پشت بە تواناكانی خۆی ببەستێت، زۆریش پێویستە دایكان منداڵی خۆیان هان بدەن بۆ ئەوەی بەشێك لە كارەكانی خۆیان بكەن، وەك خاوێنكردنەوەی ژووری خۆیان، كۆكردنەوە و رێكخستنی كەلوپەلی یارییەكانیان، هەروەها پێویستە دەرفەتی ئەوە بە منداڵ بدەن كە پرسیار بكات و رای خۆی دەرببڕێت. پێنجەم: شادبوونە، دایكانی خەمۆك ناتوانن منداڵی شاد و بە وزە و بە توانا دروست بكەن، منداڵیش زۆر هەستیارە بە خەمەكانی دایكی خەمبار دەبێت و ئەو خەمبارییەش رێگری لە سەركەوتنەكانی دەكات
مەحموود عەبدولكەریم باجەڵان، سەرپەرشتیاری پەروەردەییە لە سلێمانی و سەبارەت بە هەمان پرس رایوایە: «دایك قوتابخانەی یەكەمی پەروەردەی منداڵە و كاریگەریی رۆڵ و پێگەی دایك زۆر بەهێزە لە بنیادنانی كەسێتی و جۆری پێگەیاندنی منداڵدا، چونكە دایك بە هۆی ئەو تایبەتمەندییانەی كە خوای گەورە پێی بەخشیوە لە هەڵگرتنی منداڵ و دواتریش شیرپێدان و بەخێوكردن و ئەو هەست وسۆزە زۆرەی كە بەرامبەر بە منداڵ هەیەتی و ئەو ماوە زۆرەی كە منداڵ لەگەڵ دایكدا بەسەری دەبات، وای كردووە كاریگەری دایك زیاتر بێت، بەڵام ئەمەش واتای ئەوە نییە كە باوكان خۆیان ببوێرێنن لەو پرۆسە گەورەیەی پەروەردەكردنی منداڵ، هاوكاریكردن و دابەشكردنی رۆڵەكان لە پێگەیاندنی منداڵدا كارێكی پێویستە و لەیەك گەشتن و هاوكاریكردنی دایك لە ماڵەوە و لە دەرەوە بۆ بنیادنانی هەلومەرجێكی تەندروستی پەروەردەیی زۆر پێویستە، تا منداڵ تیایدا بە ئارامی و هاوسەنگی گەورە ببێت و بنیادی كەسێتی و تواناكانی بنێت، هەروەك لە توێژینەوەیەكی ئەمریكی دەركەوتووە كە دوانزە هەزار دایك و باوك تیادا بەشدار بوون، دایكان بە رێژەیكی زۆر زیاتر ماندوودەبن و تووشی گوشار و پەستانی دەروونی دەبن لە مانەوەیان لەگەڵ منداڵان و بەشێكی زۆری كاتەكانیان بە منداڵەوە سەرقاڵن، لە هەموو ساتەكاندا بە خۆش و ناخۆشیەوە، بەڵام باوكان تەنیا لەكاتی كات بەسەربردن و یاری لەگەڵ منداڵەكانیان دەبن، ئەمەش كارێكی ناهاوسەنگە و بۆیە دەبێت باوكان بەشێكی ئەو بەرپرسیارێتیەی پەروەردەی منداڵەكانیان لە ئەستۆ بگرن
چالاكی مەدەنی شیلان ئاستەیی سەرەتا باسی ئەوە دەكات كە «هەست بە بەرپرسیاریەتیی دایك بۆ منداڵ وا لە دایك دەكات، هەمیشە حەز دەكات منداڵ لە ژێر پەروەردەی خۆیدا پێی بگەیەنێت و پەروەردەی بكات، لێرەشدا دایك هەڵدەستێ بە ئەركێكی پیرۆز، ئەویش پەروەردەكردنی منداڵەكەیەتی لەلایەن خۆیەوە تا تەمەنی هەستكردن و ژیری و پێگەیاندن، منداڵ لەژێر رەحمەت و سۆز و میهرەبانی و فێركردن و پەروەردە و تەنانەت بە سزادانی سووك لە لایەن دایكەوە كەسایەتی و ئەخڵاق دروست دەبێت، واتا، ئاخافتن و جۆری مامەڵەكردنی دایك (بە ئەرێنی و نەرێنی) لەگەڵ منداڵ راستەوخۆ كاریگەری لە سەر كەسێتی منداڵەكەی دەبێت. دەتوانین بڵێن منداڵ هەویرێكی نەشێلدراوە، چۆنت بوێ ئاوای دەشێلی، بۆیە پێویستە دایك پەروەردەیەكی ژیرانە و مرۆڤانەی هەبێ، تا منداڵەكەی ژێر و سەردەمیانە پێ بگات.» گوتیشی: «دایك بە گشتی و دایكی كورد بەتایبەتی هەر لە دێر زەمانەوە هەوڵێكی چڕوپڕیان داوە بو ئەوەی منداڵ بە جوانترین شێوە پەروەردەی بكەن. دایكانی ئەمڕو لە پەروەردەی منداڵ ئەركێكی قورستریان هەیە، ئەویش بە هۆی ئەو تەكنەلۆژیایەی كە ئێستا زورێك لە منداڵان و لاوانی نەوجەوان پێوەی بەستراونەتەوە. كاری گرینگیش كە دایك پێویستە بۆ دروستكردنی كەسایەتییەكی باش بۆ منداڵەكەی بیكات، متمانەپێكردن و چاودێرییە و هەمیشە دەبێت هەوڵی نزیكبوونەوە لە منداڵەكەی بدات، هەم وەكو دایك و هەم وەكو هاوڕێ. من وەكو دایكێك كە لە هەندەران دەژیم، ئەركێكی قورسترم هەیە، ئەویش بە هۆی ئەو دابونەریتانەیە كە لەم وڵاتانە هەن. دین، كولتوور و دابونەریت و زمانیان جیاوازە لەگەڵ كوردستان، جا پەروەردەی منداڵ تەنیا خوێندن و بەخێوكردن نییە و چەندین خاڵی دی لە خۆی دەگرێت، لەوانە: چالاكیی منداڵ وەكو خوڵی راهێنانی وەرزشی، شێوەكاری، زمانەوانی و چەندان چالاكیی دیكە بۆ ئەوەی منداڵ لە منداڵبوونی چێژوەربگرێت و داهاتووشی گەش بێت
Share